Οριοθετώντας τη σχέση μας με το παιδί
Τα όρια είναι αναγκάια στη σχέση με τους γύρω, κοντινούς και μη, σε όλες τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Οι γονείς συγκεκριμένα γνωρίζουν καλά από την καθημερινή τους εμπειρία πόσο σημαντική είναι η τήρησή τους στη σχέση με το παιδί. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητά τους, έρχονται αντιμέτωποι με τη δυσκολία να τα θέσουν αλλά και να τα διατηρήσουν. Κι αυτό γιατί τα όρια και η πειθαρχία ευρύτερα είναι έννοιες άχαρες, που βάζουν το γονιό συχνά στη θέση του κακού, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με την αντίδραση και το παράπονο των παιδιών, προκαλώντας ενοχές και ανησυχίες σχετικά με το πόσο καλά ασκούν το ρόλο τους.
Επαρκείς Εξηγήσεις
Μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την τήρηση των κανόνων είναι η εξασφάλιση ότι τα παιδιά έχουν πάρει επαρκείς εξηγήσεις ως προς το νόημα της εκάστοτε απαγόρευσης. Οι κανόνες είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση της ισορροπίας των οικογενειακών σχέσεων, επομένως τα παιδιά χρειάζεται να αντιληφθούν ότι η εφαρμογή τους δεν είναι αποτέλεσμα αυθαίρετης απόφασης και συνακόλουθης επιβολής από τη μεριά του γονιού. Απεναντίας, χρειάζεται να γνωρίζουν για ποιο λόγο πρέπει να κάνουν αυτό που τους ζητούν, ακόμη κι όταν κανείς απευθύνεται σε πιο μικρές ηλικίες, όπου λόγω της περιορισμένης ακόμη λεκτικής επικοινωνίας μοιάζει αμφίβολο το κατά πόσο αντιλαμβάνονται όσα λέμε. Ωστόσο η εμπειρία αποδεικνύει ότι από πολύ νωρίς τα παιδιά κατανοούν πολύ περισσότερα απ’ όσα οι ενήλικες υποθέτουν. Σε κάθε περίπτωση, αντιλαμβάνονται πρωτίστως τη διάθεση και την προσπάθεια του περιβάλλοντος για επικοινωνία, γεγονός που διευκολύνει την συνεργασία τους, ενώ παράλληλα ενισχύει την αυτοπεποίθηση και τη συναισθηματική τους ωρίμανση.
Αποφυγή οριοθέτησης ως παιχνίδι εξουσίας
Οι κανόνες είναι απαραίτητο να εξηγούνται για να αποφύγουν οι γονείς να εμπλακούν σε ένα παιχνίδι εξουσίας. Στόχος είναι σταδιακά, μέσα από την κατανόησή τους, το παιδί να καταφέρει να τους εσωτερικεύσει και να τους εφαρμόζει πλέον από επιλογή. Γι’ αυτό και συχνά η εξήγησή τους χρειάζεται να συμπεριλαμβάνει το πώς και οι ίδιοι οι γονείς καλούνται να υπακούσουν σε κανόνες ως μέλη μιας κοινωνίας, ή στα πλαίσια της εργασίας τους, έτσι ώστε η ύπαρξη κανόνων να εισαχθεί ως αναπόσπαστο κομμάτι αμοιβαιότητας και σεβασμού στις σχέσεις με τους άλλους.
Σταθερότητα- ο χρυσός κανόνας της οριοθέτησης
Σημαντικό σημείο στη διαδικασία οριοθέτησης είναι η ικανότητα του γονιού να παραμένει σταθερός στις απαγορεύσεις αλλά και στις συνέπειες που θέτει προς το παιδί. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς καλούνται να αντισταθούν στις αναμενόμενες αντιδράσεις δυσαρέσκειας που προκαλεί στο παιδί η συνέπεια που του θέτουν, να μην καμφθούν από τις επίμονες φωνές, τη γκρίνια, τα κλάματα, από όλες τις δραματικές αντιδράσεις που συνήθως εκείνα επιστρατεύουν όταν έρχονται αντιμέτωπα με κάποια συνέπεια. Ο γονιός που δεν ενδίδει στα παραπάνω, προστατεύει το παιδί από το να παρερμηνεύσει το νόημα των απαγορεύσεων, καθώς σε αντίθετη περίπτωση, κινδυνεύει να αντιληφθεί την τήρηση του κανόνα ως συνάρτηση της δικής του έντονης αντίδραση. Το παράπονο, η γκρίνια, το κλάμα, οι φωνές, που γίνονται αφορμή για τον γονιό να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του παιδιού, καθίστανται τότε τα «όπλα» που εκείνο θα ενεργοποιήσει κάθε επόμενη φορά, ώστε να ρυθμίσει την κατάσταση με βάση την επιθυμία του. Επομένως, η σταθερότητα του γονιού, η ικανότητα να αντισταθεί στην συναισθηματική πίεση που βιώνει όταν το παιδί αντιδρά, αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμόρφωσή του.
Κανόνες για όλους
Οι κανόνες δεν είναι κάτι που τίθεται για να μπορεί να παζαρεύεται. Η τήρηση ή η ακύρωσή τους δεν μπορεί να είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα στους γονείς ή τους παππούδες για το ποιός θα κερδίσει την εύνοια του παιδιού. Όλοι καλούνται να αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί στην διαπαιδαγώγηση, να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον αλλά και να εναλλάξουν τον άχαρο ρόλο του «κακού», να παραμερίσουν την κούραση και την ανάγκη για άμεση λύση με στόχο το χτίσιμο της ικανότητας του παιδιού να αντέχει την ματαίωση αλλά και να σέβεται τους κανόνες λειτουργίας της οικογένειας, της κοινωνίας αλλά και των σχέσεων που συνάπτει με τους ανθρώπους.
Τί δυσκολεύει τους γονείς στην τήρηση των κανόνων
Οι γονείς συχνά έρχονται αντιμέτωποι με ενοχές σχετικά με το χρόνο που διαθέτουν στα παιδιά, και αισθάνονται ότι οι όποιες απαγορεύσεις αποτελούν εμπόδιο στην επαφή μαζί του. Δυσκολεύονται τότε να «ξοδέψουν» το λίγο χρόνο που διαθέτουν σε συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Ωστόσο, η ανάγκη να φανούν στα μάτια του παιδιού καλοί και δοτικοί δεν εξασφαλίζεται με τη συναίνεση στο «παραπάνω» σε οτιδήποτε διεκδικεί το παιδί και το οποίο ακυρώνει τον μεταξύ τους κανόνα. Απεναντίας, χρειάζεται να αναλογιστούν τι πραγματικά διεκδικεί το παιδί μέσα από αλλεπάλληλα αιτήματα για περισσότερο γλυκό, τηλεόραση, παιχνίδια. Ίσως αν πεισθούν για τη σπουδαιότητα της παρουσίας τους στη σχέση, να αρνηθούν με μεγαλύτερη ευκολία τις υλικές παραχωρήσεις ή να μην επιτρέψουν τις λάθος συμπεριφορές, προσφέροντας αυτό που πραγματικά αποζητά το παιδί, το πιο απλό αλλά και πιο ουσιαστικό, λίγο «παραπάνω» από εκείνους. Σε συνεργασία με τον ψυχολόγο, έχουν την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουν τους τρόπους αναπλήρωσης της μεταξύ τους επικοινωνίας, ώστε να μπορούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη του παιδιού με έναν τρόπο που έχει περισσότερο νόημα και για τις δύο μεριές.
Σημασία οριοθέτησης
Μέσα από τη διαδικασία της οριοθέτησης το παιδί αισθάνεται ασφάλεια και μαθαίνει όχι μόνο να σέβεται αλλά και να οριοθετεί αντίστοιχα τους γύρω του. Όταν ο γονιός έχει πεισθεί ότι πρόκειται για ένα σημαντικό στάδιο στη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού, τότε μπορεί αντίστοιχα να πείσει και το παιδί αλλά και να επιδείξει την απαραίτητη επιμονή και αντοχή ώστε να γίνει κάποιες φορές «κακός» στα μάτια του παιδιού.
Κανόνες και ελευθερίες
Σημαντική υπενθύμιση – η τήρηση των κανόνων είναι αναγκαίο να αφήνει αρκετό χώρο στα παιδιά ώστε να εξασκήσουν τη βούλησή τους, καθώς χρειάζονται αρκετές ελευθερίες και επιλογές, που ορίζονται με βάση τη δική τους κρίση. Η συμμόρφωση και η αποδοχή των απαγορεύσεων είναι πιο εφικτή όταν έχουν τη δυνατότητα να εξερευνούν, να πειραματίζονται και να αποφασίζουν για πράγματα που τους αφορούν. Αυτό αποτελεί και τη βάση για την αποδοχή του κανόνα ως μια αναγκαία συνθήκη καλής λειτουργίας των σχέσεων και όχι ως μια αυθαίρετη επιβολή που ορίζεται από τους μεγάλους, ώστε να μη στερηθούν τη χαρά του να δοκιμάζουν και να προσαρμόζουν σταδιακά ένα μέρος του περιβάλλοντος στις προσωπικές τους απαιτήσεις. Επομένως, χρειάζεται ρεαλιστική εκτίμηση ανάμεσα στην τήρηση του κανόνα αλλά και την αναγνώριση του δικαιώματός τους να ορίζουν εκείνα ένα μέρος της πραγματικότητάς τους. Η ισορροπία ανάμεσα στα δύο αποτελεί αντικείμενο διαρκούς διαπραγμάτευσης στα πλαίσια ενός εσωτερικού διαλόγου του κάθε γονιού, και ενός διαλόγου που συντελείται ανάμεσα στο γονεϊκό ζευγάρι, μαζί με το παιδί, και που συνιστά την ουσία κάθε σχέσης ως μια συνθήκη διαρκώς μεταβαλλόμενη και επαναπροσδιοριζόμενη.
Φώνη Τζιτζιμίκα, Ψυχολόγος
