Η αναγκαιότητα των σχέσεων είναι για τους περισσότερους αυτονόητη. Την αντιλαμβανόμαστε με αφορμή τις δικές μας σχέσεις, ερχόμενοι καθημερινά αντιμέτωποι με την ελπίδα και την προσπάθεια να τις συνάψουμε αλλά και να τις διατηρήσουμε. Αλλά και στις σχέσεις των άλλων, στις οποίες ως θεατές ή ακροατές, παρακολουθούμε άλλοτε να γεμίζουν με χαμόγελα και αισιοδοξία, και άλλοτε να οδηγούνται σε θυμό και απογοήτευση. Ωστόσο, ακόμη κι όταν οι συγκρούσεις κυριαρχούν και η συνύπαρξη μοιάζει επώδυνη, ίσως και αδύνατη, το σενάριο της λήξης της σχέσης δεν αποτελεί φυσικό επακόλουθο. Αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο οριστικού αποχωρισμού, η πιθανότητα ρήξης με αυτόν που πριν από λίγο αποτελούσε πηγή παραπόνων, θλίψης και απογοητεύσεων παύει να αποτελεί προφανή επιλογή. Απεναντίας, ο θυμός και η απόγνωση τείνουν να συρρικνώνονται, δίνοντας τη θέση τους στον δισταγμό και τον φόβο του αποχωρισμού.
Τι είναι αυτό που μας δυσκολεύει στο ενδεχόμενο λήξης μιας σχέσης?
Το τέλος μιας σχέσης συνεπάγεται την απομάκρυνση από κάτι οικείο και γνώριμο, προς κάτι που φαντάζει υποθετικό και άγνωστο. Ο φόβος της απώλειας ενίοτε υπέρ-μεγεθύνει τα θετικά της σχέσης, φέρνοντάς τα στο προσκήνιο σε τέτοιο βαθμό, ώστε να παραβλέπονται τα αρνητικά σημεία, που συχνά να υποβαθμίζονται μπροστά στην αγωνία ενός επικείμενου αποχωρισμού. Οι κρίσεις και οι μομφές που μέχρι τότε διατυπώναμε, μαλακώνουν ή αποσύρονται. Η ανασφάλεια σε σχέση με κάτι δεδομένο που κινδυνεύει να χαθεί, τείνει να αλλάζει την οπτική μας, μετατρέποντας αυτό που πριν λίγο έμοιαζε δυσάρεστο και απορριπτέο, σε σημαντικό και επιθυμητό.
Τί είναι λοιπόν αυτό που μας θλίβει όταν η σχέση τελειώνει? Η απώλεια του άλλου είναι η πρώτη μας σκέψη, ωστόσο μαζί με τον άλλον, αυτό που χάνεται επίσης είναι ένα κομμάτι του εαυτού μας, που αφορούσε σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες, που είχαμε επενδύσει σε εκείνον και που με τη λήξη της σχέση, καλούμαστε εξίσου να αποχωριστούμε. Είμαστε τότε αντιμέτωποι με την ματαίωση σε σχέση με όλα όσα ζήσαμε, αλλά και ως προς όλα όσα επενδύσαμε στη σχέση που λήγει. Γιατί η σχέση με κάποιον δεν αφορά μόνο το παρελθόν, τις στιγμές, τα συναισθήματα, τις εικόνες που μοιραστήκαμε, αλλά και το μέλλον, την προσδοκία όσων θα μπορούσαμε να ζήσουμε, να φτιάξουμε, να δημιουργήσουμε μαζί. Με τη λήξη της αναπόφευκτα ακυρώνεται η δυνατότητα να ζήσουμε μαζί νέες εμπειρίες, να πορευθούμε προς κοινούς στόχους, να αποκτήσουμε οικογένεια πέραν της δυάδας. Καλούμαστε συνεπώς να από-επενδύσουμε την αγάπη, το ενδιαφέρον, την προσδοκία προς τον άλλον, να αποσύρουμε όλα όσα είχαμε συνδέσει σε αναφορά με εκείνον για να τα στρέψουμε αλλού. Σε ένα αλλού που όμως είναι ακόμα θολό και μακρινό, υποθετικό και ξένο, που φαντάζει άπιαστο και προξενεί φόβο. Αντιμέτωποι με την αγωνία της αλλαγής και τις ανατροπές που επιφέρει, συχνά εγκλωβιζόμαστε σε σχήματα χωρίς προοπτική, προκειμένου να διατηρήσουμε την ψευδαίσθηση της συνέχειας, της μη απώλειας, της μη ρήξης.
Σε μια σειρά ημίωρων επεισοδίων του 2016, ο Γούντυ Άλλεν, με τον συνηθισμένο δεικτικό τρόπο, περιγράφει αυτήν την, κάποιες φορές απελπισμένη, σχεδόν παράδοξη προσπάθεια των ανθρώπων να παραμείνουν μαζί, ακόμη κι αν αυτά που τους χωρίζουν είναι περισσότερα από όσα τους ενώνουν. Η σύζυγός του στη σειρά είναι σύμβουλος γάμου. Σε μια σκηνή του 1ου επεισοδίου, δέχεται στο γραφείο της ένα ζευγάρι περί τα 60, που ξεκινάει να μιλά για τη σχέση του. Παρακολουθώντας την μερικών δευτερολέπτων περιγραφή των δυσκολιών τους, διαπιστώνουμε ένα ιδιότυπο «ταίριασμα»: αυτό που αρέσει στον έναν είναι ακριβώς αυτό που ο άλλος απεχθάνεται! Καθώς η διήγησή τους ολοκληρώνεται, ο φακός στρέφεται στη σύμβουλο, η οποία διατυπώνει μια ερώτηση σε σχέση με αυτό που δεν έχει ακόμη απαντηθεί: – Σε τι συμφωνούν? Μετά από μια σύντομη στιγμή περισυλλογής, απαντούν ομόφωνα:
–“None of us likes guacamole” (Σε κανέναν μας δεν αρέσει το guacamole – είδος σάλτσας).
Τότε η σύμβουλος, προτείνει όλο φυσικότητα:
–“We can built on guacamole” (Μπορούμε να χτίσουμε τη σχέση πάνω στην κοινή σας απαρέσκεια για το guacamole).
(Woody Allen – Crisis in six scenes, Episode 1, 2016)
Κάθε συνάντηση με τον άλλον προϋποθέτει τριβές και συμβιβασμούς. Προκείμενου να συνυπάρξουμε, χρειάζεται να δημιουργήσουμε χώρο στο μυαλό και στη ζωή μας για έναν άλλον άνθρωπο που μπορεί να είναι αρκετά διαφορετικός από εμάς, να λειτουργεί και να αντιλαμβάνεται τα πράγματα μέσα από ένα δικό του δεδομένο πρίσμα. Η προσέγγιση και η επιθυμία συνεύρεσης μαζί του συνεπάγεται τότε ότι τα αυτονόητά μας διευρύνονται, οι επιλογές και οι εναλλακτικές πολλαπλασιάζονται. Καλούμαστε να συναντηθούμε με τον άλλον σε μια μέση γραμμή, να δημιουργήσουμε ένα κοινό σημείο που δεν είναι αυστηρά ζυγισμένο, αλλά αποτελεί ένα άνοιγμα αναφορικά με την παρουσία του άλλου στη ζωή μας που πλέον λαμβάνεται υπ’ όψιν σε σχέση με τις επιθυμίες και τις επιλογές μας.
Ο Jung* αναφέρει ότι:
“Η συνάντηση δύο ανθρώπων είναι σαν την επαφή δύο χημικών ουσιών: αν υπάρξει κάποια αντίδραση και οι δύο μεταλλάσσονται.”
Για να προκύψει αυτό, οι ουσίες πρέπει να είναι συμβατές με τέτοιο τρόπο ώστε η ανάμειξή τους να παράγει μια νέα οντότητα. Ωστόσο αυτό το ταίριασμα της διαφορετικότητας, δεν είναι πάντοτε εφικτό. Κάποιες ουσίες, όσο κι αν ανακατευτούν, παραμένουν ξεχωριστές, χωρίς να μπορούν να δημιουργήσουν ένα σημείο συνάντησης μεταξύ των συστατικών τους. Όπως το νερό και το λάδι που όσο κι αν τα ανακατεύει κανείς, ξαναχωρίζονται αμέσως μόλις η ανάδευσή τους σταματήσει.
Πόσα σημεία θεωρούνται αρκετά ώστε να μας ενώνουν με τον άλλον? Καθένας μπορεί να απαντήσει το ερώτημα για τον εαυτό του καλύτερα από οποιονδήποτε. Ιεραρχώντας τις προτεραιότητές του, να ορίσει ποια είναι τα σημαντικά σημεία πάνω στα οποία θα χτίσει την κοινή γλώσσα της σχέσης. Άλλωστε οι έννοιες «πολύ» και «λίγο» είναι σχετικές. Ωστόσο, ίσως χρειάζεται να είναι λίγο περισσότερα από ένα μπωλ guacamole.
Φώνη Τζιτζιμίκα, Ψυχολόγος
*Carl Gustav Jung, Ελβετός Ψυχίατρος και Ψυχαναλυτής.
Βιβλιογραφία
Jung, C. G., (1933). Modern man in search of a soul. London: Kegan Paul & Co.
Ταινία
Woody Allen, 2016, Crisis in six scenes, TV Series, Episode 1.
Πρώτη δημοσίευση: Άρθρο στο Arts&Antiques CCR
2 Απαντήσεις
Όταν παρατηρείς κάποια πράγματα στον άνθρωπο σου, του τα λες για να διορθωθούν κι αυτός το αρνείται ότι συμβαινουν, τότε τι κάνεις και πως το χειρίζεσαι;
Χρειάζεται να είναι κανείς ξεκάθαρος – προς τον εαυτό του αλλά και προς τον άλλον- ως προς το τι είναι αυτόν που τον ενοχλεί, (μέσα από περιγραφή συγκεκριμένων συμπεριφορών, ενδεχομένως μέσα από παραδείγματα της καθημερινότητας) αλλά και ως προς το γιατί τον ενοχλεί – με ποιον τρόπο δηλαδή η συμπεριφορά του συντρόφου/φίλου/κοντινού επηρεάζει και τη δική του ζωή, και κατά συνέπεια την ισορροπία στη σχέση τους.
Αν αυτά τα δύο σημεία τεθούν ξεκάθαρα και παρόλα αυτά η άλλη μεριά αρνείται να δεχτεί ότι συμβαίνουν, είτε η άρνηση αφορά ότι έχει όντως μια διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων – ως προς το σωστό και το λάθος, το αποδεκτό και το μη αποδεκτό – είτε αντανακλά, έστω και μερικώς, ένα κομμάτι θυμού προς τον άλλον που ούτε ο ίδιος έχει συνειδητοποιήσει, αναγκαία τίθεται σε αμφισβήτηση η συνέχιση της σχέσης. Μια σχέση για να λειτουργήσει σωστά και για τις δυο μεριές προϋποθέτει την ικανότητα και των δυο να ακούνε τις ανάγκες, να σέβονται τα συναισθήματα, και να λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες του άλλου. Αν αυτό δεν πληρείται επαρκώς, είμαστε αναπόφευκτα αντιμέτωποι με το ερώτημα:
«Πόσα σημεία θεωρούνται αρκετά ώστε να μας ενώνουν με τον άλλον? Καθένας μπορεί να απαντήσει το ερώτημα για τον εαυτό του καλύτερα από οποιονδήποτε. Ιεραρχώντας τις προτεραιότητές του, να ορίσει ποια είναι τα σημαντικά σημεία πάνω στα οποία θα χτίσει την κοινή γλώσσα της σχέσης»
,αλλά και το νόημα της συνέχισής της. Η συμβολή ενός ειδικού μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο συμπλήρωμα αυτής της διαδικασίας.