Όταν δυο άνθρωποι συναντιούνται και ερωτεύονται, η επιθυμία του ενός για τον άλλον και η συγκίνηση της νέας κατάστασης γίνονται το επίκεντρο, με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται το ενδιαφέρον και η διαθεσιμότητά τους για όποια άλλη επαφή. Αναπόφευκτα, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια, σχέσεις φιλικές αποδυναμώνονται ή παραγκωνίζονται καθώς η προσοχή πλέον μονοπωλείται από τη νέα παρουσία και τα συναισθήματα που προκαλεί, απορροφώντας το χρόνο και τη σκέψη κατ’ αποκλειστικότητα. Οι πιο κοντινοί είναι συνήθως οι πρώτοι που υπόκεινται τις συνέπειες μιας νέας ερωτικής σχέσης, μιας και καλούνται να δείξουν κατανόηση, να δώσουν χώρο και να υπομείνουν τις επιπτώσεις τις «υγιούς τρέλας» που έχει καταλάβει τον φίλο.
Μιλώντας για κοντινές σχέσεις συνήθως αναφερόμαστε είτε στις πιο πρόσκαιρες, που δημιουργούνται ή διατηρούνται στη βάση μιας προσωρινής, συγκεκριμένης ανάγκης. Πρόκειται για εκείνες που έρχονται να καλύψουν την επιθυμία για συναναστροφή ή για συντροφιά στις εξόδους και στις διασκεδάσεις μας, να αποτελέσουν παρέα ή συνοδεία στις βόλτες ή στα χόμπι μας, να συμπληρώσουν με την παρουσία τους το κενό της μοναχικότητάς μας, να αποτελέσουν σύντομο διάλειμμα στην ανία ή τη μοναξιά μας, καλύπτοντας το διάστημα μεταξύ των σχέσεων που συνάπτουμε. Στον αντίποδα βρίσκονται οι φιλίες που έχουν βάθος και διάρκεια, οι δοκιμασμένες στο χρόνο και στις καταστάσεις, όπου η επαφή και η επικοινωνία έχει οικοδομηθεί στην βάση της κατανόησης, της αμοιβαιότητας, της αλληλεγγύης αλλά και μιας ψυχικής σύγκλισης αναφορικά με όμοιους κώδικες και αξίες απέναντι στη ζωή και τα πράγματα. Είτε πρόκειται για την προσωρινή ευχαρίστηση και το γέμισμα του ελεύθερου χρόνου, είτε αφορούν το μοίρασμα σκέψεων και επιθυμιών, και τα δύο είδη σχέσεων είναι εξίσου χρήσιμα, γιατί καλύπτουν επιμέρους ανάγκες που είναι ζωτικές ώστε να νιώσουμε ολοκληρωμένοι. Η έλξη του έρωτα αναπόφευκτα συμπαρασύρει και τις δύο περιπτώσεις σχέσεων, με αποτέλεσμα να υποβιβάζονται ή να μοιάζει ότι απαξιώνονται.
Ωστόσο, οι φίλοι παραμένουν αναγκαίοι. Αντιμέτωποι με δυσκολίες αιφνίδιες ή παγιωμένες, σ’ αυτούς στρεφόμαστε για στήριξη και αποδοχή. Πόσο μάλλον σε περιόδους κρίσεων ή κλονισμού, όταν με αφορμή μικρές ή μεγαλύτερες αποκαλύψεις, η διάψευση απογυμνώνει τους άλλοτε ποθητούς και μοναδικούς συντρόφους από τις ζηλευτές τους ιδιότητες, κατακρημνίζοντας μαζί με την εικόνα που διατηρούσαμε γι’ αυτούς όλα τα συναισθήματα και τις προσδοκίες που είχαμε επενδύσει επάνω τους. Τότε, περισσότερο από ποτέ, η συμβολή των φίλων είναι ανεκτίμητη. Έχουμε ανάγκη την παρουσία τους, τη συμβουλή και την καθοδήγησή τους, τη συμπόρευση στον πόνο και στην αναστάτωση, την αυστηρότητα και την παρηγοριά.
Ωστόσο, είναι η προδοσία αποκλειστικό «προνόμιο» των ερωτικών σχέσεων; Διαβάζοντας κανείς το ομώνυμο έργο του Χάρολντ Πίντερ, έρχεται αντιμέτωπος με μια ιδιαίτερη προσέγγιση του θέματος, καθώς η προδοσία τοποθετείται πέρα από τα όρια της ερωτικής σχέσης, στο πεδίο της φιλίας. Πράγματι, στον έρωτα, ταυτισμένος όπως είναι με τις έντονες συγκινήσεις και με τις καλώς ή κακώς εννοούμενες υπερβολές και υπερβάσεις, η προδοσία όσο κι αν είναι επώδυνη και απευκταία, είναι παράλληλα σχεδόν αναπόφευκτη. Καθώς κανείς κινείται ανάμεσα στην εξιδανίκευση και την απογοήτευση, η προδοσία καθίσταται άλλοτε με τη μορφή της ηθελημένης εξαπάτησης είτε της καλοδιατηρημένης αυταπάτης, η πλέον αναμενόμενη εξέλιξη.
Τι συμβαίνει όμως όταν η προδοσία αφορά τη φιλία; Παρόλο που εκεί δεν απολαμβάνει κανείς συγκινήσεις όπως η συναισθηματική αναστάτωση, η προσμονή για μια αγκαλιά ή ένα χάδι ή η διέγερση της ερωτικής συνεύρεσης, ωστόσο, πολύ περισσότερο απ’ ότι ο έρωτας, συνιστά το σταθερό συνοδοιπόρο, το στήριγμα στις αναποδιές, την ασπίδα στις δυσκολίες, το σημείο αναφοράς σε χαρές και λύπες. Αναζητούμε τους φίλους όταν όλα τα υπόλοιπα μοιάζουν να καταρρέουν. Περιμένουμε να είναι εκεί, υπολογίζουμε στην ύπαρξή τους, προστρέχουμε σε αυτούς. Είναι η καλώς εννοούμενη δεδομένη παρουσία, όταν όλα τα υπόλοιπα μοιάζουν ρευστά. Έχουμε ανάγκη να μας ακούσουν, να μας συμπονέσουν αλλά και να μας πονέσουν με τις αλήθειες τους, να μας στηρίξουν και να προσφέρουν αγάπη και αποδοχή. Στο πεδίο της φιλίας αισθανόμαστε τα πράγματα δεδομένα και αυτονόητα δικά μας. Γι’ αυτό και η ματαίωση και η προδοσία εκεί δεν έχουν θέση, ούτε καν σαν ανομολόγητος φόβος ή σαν σκοτεινή ανησυχία. Κι όταν συμβεί, ο κλονισμός που προκύπτει διαταράσσει πολύ πιο θεμελιακά την εμπιστοσύνη στους άλλους και στον εαυτό μας, ακόμη περισσότερο από την κατάρρευση του ερωτικού ονείρου. Παραφράζοντας μια ρήση που φέρεται να αναφέρει ο Woodrow T. Wilson, η φιλία είναι η μόνη κόλλα, που θα κρατήσει τον κόσμο μας ενωμένο (Woodrow T. Wilson, 1856-1924).
Φώνη Τζιτζιμίκα, Ψυχολόγος
Πρώτη δημοσίευση: Άρθρο στο Arts&Antiques CCR
