Οι κοντινές μας σχέσεις, παρ’ όλη τη σπουδαιότητά τους, αποτελούν συχνά αφορμή για ανάμεικτα συναισθήματα. Όχι μόνο ως προς το κατά πόσο ανταποκρίνονται σε αυτό που περιμένουμε ή έχουμε ανάγκη. Αλλά ενίοτε και μέσω των επιτευγμάτων ή της καλής τους τύχης, που τους ευνοεί και τους θέτει σε πλεονεκτική θέση έναντι της δικής μας. Στις περιπτώσεις αυτές, παράλληλα με τα θετικά συναισθήματα που νιώθουμε για την επιτυχία, την κατάκτηση, την καλή εξέλιξη στη ζωή ενός αγαπημένου προσώπου, την ίδια στιγμή βιώνουμε μια αυτόματη διαδικασία σύγκρισης αναφορικά με δικές μας αντίστοιχες επιθυμίες που παραμένουν σε εκκρεμότητα. Η χαρά που αναδύεται με αφορμή την καλή τύχη ενός προσφιλούς προσώπου αναμειγνύεται με τη ζήλια γι’ αυτό που απολαμβάνει μιας και ό,τι καλό συμβαίνει σ’ εκείνο, όσο κι αν αισθανόμαστε ότι είναι δίκαιο, αντάξιο της ποιότητάς του και της σχέσης μας μαζί του, την ίδια στιγμή αναμοχλεύει δύσκολα συναισθήματα ως προς αυτό που δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να εκπληρώσουμε για τον εαυτό μας, φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με δικές μας παραλείψεις, αστοχίες ή ανεκπλήρωτες προσδοκίες.
Αντίστοιχα όταν εμείς οι ίδιοι απολαμβάνουμε μια ευνοϊκή εξέλιξη, η επίγνωση της καλής μας θέσης μπορεί κάποιες φορές να προκαλέσει αμηχανία. Πόσο εύκολο είναι να χαρούμε με την καρδιά μας, να βροντοφωνάξουμε την επιτυχία μας όταν εκείνοι στους οποίους απευθυνόμαστε δεν απολαμβάνουν κάτι αντίστοιχο; Εγκλωβισμένοι ανάμεσα στο φόβο να μην προκαλέσουμε πόνο ή ζήλια στον άλλον που δεν κατέχει – ακόμη – όσα εμείς, αντιμέτωποι με τη δυσκολία να εκφράσουμε ανοιχτά τη χαρά που βιώνουμε, τείνουμε να μετριάζουμε τον ενθουσιασμό μας, να αποσιωπούμε την πανηγυρική μας διάθεση προκειμένου να μην φέρουμε τους κοντινούς μας σε δύσκολη θέση. Είμαστε διατεθειμένοι να αποποιηθούμε την καλή μας θέση, να κρύψουμε ή να μετριάσουμε έστω και προσωρινά τη χαρά και την απόλαυση που βιώνουμε, προκειμένου να μην κινητοποιήσουμε το φθόνο, να μην προκαλέσουμε ζήλια στον άλλον που δυσκολεύεται να απολαύσει στον ίδιο βαθμό αυτό που εμείς χαιρόμαστε. Χάνοντας την ευκαιρία να μοιραστούμε όσα μας συμβαίνουν, η χαρά μας αποδυναμώνεται. Άλλωστε ό,τι μας συμβαίνει αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αξία όσο μπορούμε να το κοινοποιήσουμε και να το πανηγυρίσουμε μαζί με τους ξεχωριστούς δικούς μας.
Η σύγκριση με την επιτυχία του άλλου μπορεί συχνά να λειτουργήσει ως κίνητρο για όσα προσμένουμε. Είναι άλλωστε μια υπενθύμιση, μια επιβεβαίωση των καλών ανατροπών που συμβαίνουν συχνά στη ζωή, που μας γεμίζει αισιοδοξία και αδημονία για όσο επιθυμούμε. Την ίδια στιγμή ωστόσο μπορεί να λειτουργήσει ως επώδυνη επισήμανση όσων μας λείπουν. Να ανακινήσει συναισθήματα ματαιότητας και αυτο-αμφισβήτησης μέσα από μια επικριτική, σχεδόν τιμωρητική διάθεση αυτομομφών και επιπλήξεων για όσα δεν έχουμε πετύχει. Το επίτευγμα του άλλου συνιστά απόδειξη της δικής μας αναξιότητας, με αποτέλεσμα η χαρά για την κατάκτηση του να μας προκαλεί πόνο, λειτουργώντας εν τέλει ως τροχοπέδη στο να διεκδικήσουμε όσα επιθυμούμε. Επιπλέον, η ζήλια που νιώθουμε μας εμποδίζει να χαρούμε ολόψυχα με την καλή τύχη του άλλου, ενώ συγχρόνως μας γεμίζει συναισθήματα απαξίωσης. Πόσο ποταπό και ντροπιαστικό είναι κανείς να βιώνει αρνητικά συναισθήματα με αφορμή ένα ευχάριστο συμβάν στη ζωή ενός αγαπημένου; Μήπως είμαστε ανάξιοι της αγάπης, της φιλίας, της εκτίμησής του; Μήπως τελικά δεν είμαστε τόσο καλοί και ανώτεροι άνθρωποι όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε;
Η επιθυμία να κατέχουμε εξίσου αυτό που έχει ο άλλος είναι μια αναπόφευκτη, ανθρώπινη αντίδραση. Ιδιαίτερα όταν δεν εκφράζεται ως ανάγκη να κλέψουμε, να στερήσουμε, να ιδιοποιηθούμε αλλά ως σιωπηλός πόθος να αποκτήσουμε κι εμείς εξίσου όσα διακαώς επιθυμούμε. Κι αν η συνειδητοποίηση της ζήλιας που μας προκαλεί κλονίζει την ηθική μας υπόσταση, τις προσδοκίες ανωτερότητας και μεγαλοψυχίας που διατηρούμε για τον εαυτό μας, καλούμαστε συγχρόνως να αναγνωρίσουμε την ανθρώπινη διάστασή μας με τις αδυναμίες και τα πιο σκοτεινά της σημεία. Η πρόκληση είναι μπροστά μας, να αποδεχθούμε τη ζήλια ως ανθρώπινη αντίδραση, ως αντανάκλαση της ευχής που δεν έχει ακόμη εκπληρωθεί, που ακόμη κι όταν μοιάζει να αγγίζει τα όρια του φθόνου, συνιστά ένα παράπονο προς τον ίδιο μας τον εαυτό, που όμως δεν μας κάνει λιγότερο καλούς ή ηθικούς, ούτε μικρόψυχους αλλά αντανακλά την πικρία έναντι αυτού που μας λείπει και που έχουμε εξίσου ανάγκη. Η ενόχληση που βιώνουμε, όσο κι αν μας αναστατώνει, αποτελεί παράλληλα ευκαιρία, με αφορμή την υπενθύμιση όσων μας λείπουν, για επαναξιολόγηση των κεκτημένων μας, που απολαμβάνουμε ως δεδομένα, ενώ παράλληλα μας κινητοποιεί να αναλογιστούμε τους τρόπους που διεκδικούμε όσα επιθυμούμε. Μήπως τελικά τα εμπόδια που προκύπτουν ως προς την εκπλήρωση των στόχων μας δεν αφορούν μόνο τυχαίες παραμέτρους ή συγκυρίες αλλά και εσωτερικά εμπόδια, όπως προσωπικές δυσκολίες του παρόντος, ή κατάλοιπα παλαιότερων εμπειριών, που τροφοδοτούν άθελά μας αντικρουόμενα συναισθήματα ως προς την εκπλήρωσή τους, και καταλήγουν να λειτουργούν αποτρεπτικά, απομακρύνοντας μας από αυτούς; Ακόμη περισσότερο, συνιστά ευκαιρία να αναγνωρίσουμε την αξία του να περιμένουμε, σεβόμενοι τις ανάγκες μας, προασπιζόμενοι τα όρια μας χωρίς υπαναχωρήσεις ή συμβιβασμούς που μπορεί να ανακουφίζουν προσωρινά προσφέροντας μια επιφανειακή ικανοποίηση ως προς την άμεση ανάγκη, ενώ μας απομακρύνουν σταθερά από όσα διακαώς επιθυμούμε.
Πρώτη Δημοσίευση: Άρθρο στο PsychologyNow.gr
