Η επιστήμη προχωράει, η τεχνολογία εξελίσσεται και δημιουργεί νέες δυνατότητες επικοινωνίας και πρόσβασης στην πληροφορία. Νέα εργαλεία και εφαρμογές ανακαλύπτονται διαρκώς, τα οποία έρχονται να διευκολύνουν όμως συχνά και να περιπλέξουν τη ζωή μας, διαθέτοντας αλλά και ενίοτε επιβάλλοντας νέους τρόπους και μέσα. Καλούμαστε να εξοικειωθούμε με την παρουσία τους, να προσαρμοστούμε και να αποδεχτούμε την ύπαρξή τους ώστε να μην μείνουμε πίσω στις εξελίξεις, να μην χάσουμε το ρυθμό της εποχής.
Το πεδίο της ψυχοθεραπείας εντάσσεται εξίσου σε αυτές τις εξελίξεις. Η πραγματοποίηση συνεδριών μέσω βιντεοκλήσεων, που επιτρέπει τη συνεργασία και τη διασύνδεση ανθρώπων που δεν έχουν τη δυνατότητα της δια ζώσης επικοινωνίας, λειτουργεί σαν μια συχνή εναλλακτική που αξιοποιείται όλο και περισσότερο. Όταν η συνάντηση με φυσική παρουσία ψυχολόγου και θεραπευόμενου δεν είναι εφικτή (λόγω προσωρινών ή μονιμότερων κινητικών δυσκολιών, σε περιπτώσεις προσωρινής ή μόνιμης μετοίκησης σε άλλη πόλη/χώρα, αλλά και κάτω από έκτακτες συνθήκες περιορισμού), η χρήση εφαρμογών που εξυπηρετούν βιντεοκλήσεις, επιτρέπει τη διατήρηση της θεραπευτικής διαδικασίας που διαφορετικά θα ήταν απαγορευτική.
Επικοινωνία
Στην ψυχοθεραπεία, όπως και σε κάθε ανθρώπινη επικοινωνία, ο λόγος είναι εξίσου σημαντικός όσο και η γλώσσα του σώματος. Η επικοινωνία ψυχολόγου και θεραπευόμενου, που επικεντρώνεται στην κατανόηση των βαθύτερων, συχνά ανομολόγητων συναισθημάτων, προκύπτει τόσο μέσα από την ανταλλαγή ιδεών όσο και μέσα από τις ακούσιες σωματικές αντιδράσεις, που αποτυπώνονται στο σώμα με τη μορφή μορφασμών, βλέμματος, ενίοτε ακόμη και με την ανεπαίσθητη αλλαγή στο ρυθμό της αναπνοής. Όλα τα παραπάνω αποτελούν σήματα ως προς την συναισθηματική φόρτιση του συνομιλητή, που η αναφορά σε κάποιο θέμα πιθανόν προκαλεί, και συνυπολογίζοναι αναγκαία, ενίοτε και αυτόματα, ως μέσο αξιολόγησης της συναισθηματικής του κατάστασης.
Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά κινδυνεύουν να χαθούν, να παραποιηθούν ή να παραλλαχθούν υπό τη διαμεσολάβηση της οθόνης, αλλά και εξαιτίας των τεχνικών θεμάτων που η επικοινωνία μέσω βιντεοκλήσης συχνά συνεπάγεται (καθυστέρηση στον ήχο, διακεκομμένη λήψη ή πάγωμα οθόνης, ενίοτε δε και απώλεια της σύνδεσης λόγω ανεπάρκειας δικτύου). Η διαδικασία τότε υπόκειται πιθανές διακοπές, παρεμβολές και κενά χρόνου που το μέσο επιβάλλει, οι οποίες δεν μπορούν να αξιολογηθούν όπως στις συνθήκες της δια ζώσης επαφής.
Ιδιωτικότητα
Ερωτήματα εξίσου εγείρονται και αναφορικά με θέματα ιδιωτικότητας και εχεμύθειας καθώς όσα λέγονται, όσα εκφράζονται, δεν μένουν πλέον στους τέσσερεις τοίχους ενός δωματίου, αλλά διαβιβάζονται προς τον ψυχολόγο μέσω ενός υπολογιστή. Πρόκειται για ζητήματα που τίθενται έτσι κι αλλιώς σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, ενίοτε μάλιστα αποτελούν το βασικό αίτημα για ψυχοθεραπεία. Ωστόσο η δυνατότητα να διαλευκανθούν ή να απαντηθούν δεν είναι τόσο άμεσα εφικτή όσο κατά τη δια ζώσης επικοινωνία, όπου η σταθερότητα και η υλική αίσθηση του χώρου τον κάνει να μοιάζει πιο ελέγξιμος. Το περιεχόμενο των συνεδριών μοιάζει τότε περισσότερο δημόσιο απ’ όσο πριν, επιτείνοντας την αίσθηση του θεραπευόμενου ότι είναι εκτεθειμένος. Αν και οι αγωνίες που εγείρονται στα πλαίσια της ψυχοθεραπευτικής σχέσης αποτελούν συνήθως ευκαιρία για σκέψη αναφορικά με τις συνολικές δυσκολίες του θεραπευόμενου, σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να λαμβάνονται υπ’ όψιν καθώς οι όποιες αμφιβολίες, κινδυνεύουν να δυναμιτίσουν την προοπτική της δέσμευσης στη διαδικασία και συνεπώς τη σχέση με τον ψυχολόγο.
Σταθερό πλαίσιο
Συνεπώς, αν κατά τις εξ αποστάσεως συνεδρίες κάτι μοιάζει να χάνεται ή να παραλλάσσεται, ωστόσο υπάρχει μια βασική προϋπόθεση που, εφόσον πληρείται επαρκώς, επιτρέπει στη σχέση να επιτελέσει το σκοπό της. Αυτό αφορά τη διασφάλιση ενός σταθερού πλαισίου συνεργασίας, ακριβώς όπως ισχύει και με τη δια ζώσης ψυχοθεραπευτική σχέση και συνίσταται στην απουσία εξωτερικών παρεμβολών, στη διατήρηση ενός σταθερού χώρου από τον οποίο πραγματοποιούνται οι συνεδρίες, έτσι ώστε να μην μεταβάλλεται σημαντικά η αίσθησή του κατά την τηλεπικοινωνία, στην ελαχιστοποίηση δυνητικών θορύβων (εκτός του δωματίου της συνεδρίας), καθώς και στη μέγιστη δυνατή συνέπεια ως προς τη μέρα και την ώρα των συναντήσεων.
Οι παραπάνω «τυπικές» προϋποθέσεις, αποτελούν αναγκαία δεδομένα λειτουργίας του θεραπευτικού πλαισίου, που τόσο ο ψυχολόγος όσο και ο θεραπευόμενος οφείλουν εξίσου να τηρούν και να διασφαλίζουν, με συνέπεια και αμοιβαίο σεβασμό, ακριβώς όπως και στη συνθήκη της φυσικής παρουσίας. Αποτελούν μια ουσιαστική υπενθύμιση ότι αυτό που διαφοροποιείται είναι το μέσο, όχι όμως το πλαίσιο και συνεπώς ο στόχος της μεταξύ τους επικοινωνίας.
Φώνη Τζιτζιμίκα, Ψυχολόγος
Πρώτη δημοσίευση: Άρθρο στο Arts&Antiques CCR
